De Vlaamse Regering besluit in het jaar 2023 haar beleid inzake ‘water’ op heel wat punten aan te scherpen. Zo trad op 1 januari 2023 het wijzigingsbesluit met betrekking tot de watertoets en de bijhorende informatieverplichting in werking.[1] Dit wijzigingsbesluit introduceert geactualiseerde ‘watertoetskaarten’ die de vergunningverlenende overheid moet ondersteunen in haar beoordeling van de impact van een activiteit op het waterbeheer. Daarnaast zal ook op 2 oktober 2023 de nieuwe gewestelijke hemelwaterverordening in werking treden. Onderstaand zullen de belangrijkste aanpassingen worden besproken en hun impact op het vergunningscontentieux.
I. De watertoets
Op 18 juli 2003 werd het Vlaamse decreet betreffende het integraal waterbeleid (hierna: het ‘DIWB’) bekrachtigd, dewelke een implementatie beoogde van de Europese kaderrichtlijn water.[2] Met dit decreet werd er een juridisch kader uitgewerkt voor het integraal waterbeleid in Vlaanderen.
Één van de belangrijkste instrumenten die door het DIWB werd geïntroduceerd betreft dan ook de ‘watertoets’.[3] Via dit instrument wordt de impact van het aangevraagde, het plan of programma op het (lokale) watersysteem beoordeelt en hoe desgevallend significant schadelijke effecten kunnen voorkomen, beperkt of gecompenseerd worden. Het resultaat van deze watertoets wordt als waterparagraaf opgenomen in de omgevingsvergunning of in de goedkeuring van het plan of het programma.
Hoewel deze watertoets in theorie een mooi initiatief was, bleek ze in werkelijkheid geen effectief middel te zijn om de impact van het project, plan of programma op het watersysteem te onderzoeken. Voor 1 januari 2023 was het voor de bevoegde overheden en adviesinstanties niet altijd even eenvoudig om de impact hiervan concreet na te gaan. Zij beschikten vaak niet over de meest actuele gegevens die de watertoets bij de beoordeling van een aanvraag op wetenschappelijke manier kon onderbouwen. Dit had occasioneel tot gevolg dat overheden en/of adviesinstanties soms onterecht besloten dat er door de komst van het aangevraagde er geen effecten te verwachten waren op het lokale/regionale watersysteem.[4]
Met de invoering van de watertoetskaarten wil de Vlaamse Regering hier paal en perk aan stellen. Deze geactualiseerde kaarten met overstromingsgevoelige gebieden maakt een onderscheid tussen overstromingen vanuit de zee, pluviale overstromingen als gevolg van lokale intense neerslag en fluviale overstromingen als gevolg van rivieroverstromingen. Daar krijgen percelen (P-score) en gebouwen (G-score) een score toegewezen op basis van hun ligging binnen potentieel overstromingsgevoelig gebieden:
De juridische gevolgen van deze perceel en/of gebouwenscore op het bekomen van een omgevingsvergunning is ondersteunend en informatief, doch heeft ze een niet te onderschatten impact. Zo een aanvraag of plan komt te liggen in een gebied dewelke een P/G-score van D krijgt, zal er in de aanvraagnota op uitgebreide wijze moeten aangetoond worden hoe de beoogde activiteiten geen verslechtering zullen meebrengen voor het lokale watersysteem. Daar kan er bijvoorbeeld aan de hand van een wetenschappelijk onderbouwd verslag opgesteld door een erkend deskundige, worden aangetoond waarom de P/G-score van het perceel dient te worden verlaagd. Dit al dan niet in combinatie met het nemen van mitigerende of compenserende maatregelen die het effect op het watersysteem reduceren.[6]
De introductie van de vernieuwde ‘watertoetskaarten’ zal dus vooral tot gevolg hebben dat de watertoets strenger zal worden ingevuld, zo een activiteit in overstromingsgevoelig gebied wordt beoogd. De motiveringsplicht in hoofde van de vergunningverlenende overheden en adviesinstanties zal des te pertinenter en nauwkeurig moeten zijn, opdat een project in overstromingsgevoelig gebied kan worden vergund.
II. Advieskaart 2023 en de informatieverplichting
Daarnaast geeft de ‘watertoets advieskaart 2023’ aan voor welke percelen er advies zal moeten worden gevraagd aan de bevoegde waterbeheerder bij de beoordeling van uw aanvraag. Dit advies kan, hoewel dit niet bindend is, verstrekkende gevolgen hebben zo dit negatief zou zijn. Immers zal de vergunningverlenende overheid in dat geval enkel via een grondige motivering en het opleggen van sectorale voorwaarden toch nog van dit advies kunnen afwijken.
Ook introduceert het wijzigingsbesluit van 25 november 2022 een bijkomende informatieplicht bij de verkoop en verhuur van meer dan negen jaar van onroerende goederen. Concreet heeft dit tot gevolg dat er een overstromingsrapport zal worden toegevoegd bij dergelijke overeenkomsten, hetgeen dieper ingaat op de overstromingskans van het perceel en gebouw. Op die manier is een potentiële koper/huurder ingelicht over de ligging van het onroerend goed in al dan niet overstromingsgevoelig gebied.
III. Gewestelijke hemelwaterverordening 2023
Tot slot keurde de Vlaamse Regering d.d. 10 februari 2023 de Gewestelijke Hemelwaterverordening definitief goed.[7] Deze aanpassing zal de bestaande hemelwaterverordening van 5 juli 2013[8] vervangen en aanzienlijk aanscherpen, dewelke de voorwaarden beschrijft inzake het hergebruik van hemelwater waaraan nieuwbouwprojecten en grondige verbouwingen in Vlaanderen moeten voldoen.
De oorspronkelijke hemelwaterverordening (2013) introduceerde de verplichting tot het plaatsen van een hemelwaterput, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en een gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater.[9] Deze laatstsgenoemde voorzieningen moeten beschikken over minimale dimensioneringscriteria opdat het hemelwater zoveel als mogelijk op het eigen terrein kan worden geïnfiltreerd. Een aanvraag tot omgevingsvergunning dient immers te worden geweigerd in het geval ze niet in overeenstemming is met de bepalingen uit de gewestelijke hemelwaterverordening.[10]
Met de doelstellingen van de Blue Deal 2020 indachtig en onder het motto ‘elke druppel telt’, zullen de bestaande minimale volumes van hemelwaterputten, buffervolumes en infiltratievoorzieningen aanzienlijk worden vergroot. Het bleek namelijk dat de huidige regels voor de opvang van hemelwater onvoldoende rekening hielden met de evoluties inzake klimaat, nu hevige regenbuien en lange periodes van droogte frequenter voorkomen. Des te meer nu de verhardingsgraad in Vlaanderen op 16% ligt, wat leidt tot een te snelle afvoer van regenwater, met wateroverlast tot gevolg.[11]
De inwerkingtreding van de gewestelijke hemelwaterverordening (2023) vanaf 2 oktober 2023 zal dus tegemoetkomen aan bovenstaande verzuchtingen. De verstrengde reglementering zal van toepassing zijn op vergunningsaanvragen en meldingen die worden ingediend vanaf die datum. Een grote vernieuwing in vergelijking met de oorspronkelijke verordening is dat ook het openbaar domein vanaf 7 januari 2025 onder de verplichtingen van de gewestelijke verordening zal vallen.
Concreet zullen de minimale volumes van hemelwaterputten worden opgetrokken,[12] alsook wordt de verplichting ingevoerd om een hemelwaterput te plaatsen bij de verbouwing of uitbreiding van bestaande gebouwen.[13] Bijkomend wordt het buffervolume[14] en de infiltratieoppervlakte[15] van de verplichte infiltratievoorziening vergroot. Tot slot wordt ook de mogelijkheid voorzien om de verplichtingen met betrekking tot de opvang van hemelwater collectief op te nemen.[16]
De inwerkingtreding van deze verstrengde wetgeving zal dus ontegensprekelijk haar impact kennen op het omgevingsvergunningscontentieux. Een aanvraag die wordt ingediend vanaf 2 oktober 2023 zal zich moeten conformeren aan de verstrengde regelgeving, opdat ze niet vatbaar wil zijn voor legaliteitsbelemmeringen.
IV. Conclusie
De inwerkingtreding van (I) enerzijds de watertoetskaarten, advieskaarten en bijhorende informatieverplichting en (II) anderzijds de goedkeuring van de nieuwe gewestelijke hemelwaterverordening 2023 toont aan dat de Vlaamse regering een voelbare impact wil hebben op het waterbeleid in Vlaanderen. Het aspect ‘water’ zal dan ook een steeds ingrijpendere rol spelen binnen het omgevingsrecht, wat een nauwkeurige voorbereiding van een omgevingsvergunningsaanvraag des te belangrijk maakt.
Astrid LIPPENS en Milo VANDEKERCKHOVE
[1] Besluit van de Vlaamse Regering van 25 november 2022 tot wijziging van diverse besluiten die verband houden met de watertoets en de informatieverplichting uit artikel 1.3.1.1 en 1.3.3.3.2 van het decreet van 18 juli 2003 betreffende het integraal waterbeleid, gecoördineerd op 15 juni 2018.
[2] Richtlijn 2000/60/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid, Pb. L. 22 december 2000, afl. 1/0073.
[3] DE SMEDT, P., Watertoets getoetst. Een revolutionair instrument van het decreet van 18 juli 2003 betreffende het integraal waterbeleid, NJW 2004, afl. 80, 902.
[4] DE SMEDT, P., Vernieuwde watertoets scherpt voorwaarden aan voor bouwen in overstromingsgebied, Juristenkrant 2023, afl. 463, 1.
[5] Omzendbrief OMG/2022/1 Aan de diensten van de Vlaamse Overheid de deputaties van de provincies de colleges van burgemeester en schepenen de besturen van de polders en wateringen: Betreft: richtlijnen voor de toepassing van een klimaatbestendige watertoets en de vrijwaring van het waterbergend vermogen in signaalgebieden, p. 1-2.
[6] DE SMEDT, P., Vernieuwde watertoets scherpt voorwaarden aan voor bouwen in overstromingsgebied, Juristenkrant 2023, afl. 463, 2.
[7] Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwater, tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van 16 juli 2010 tot bepaling van stedenbouwkundige handelingen waarvoor geen omgevingsvergunning nodig is en tot opheffing van het besluit van de Vlaamse Regering van 5 juli 2013 houdende vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater.
[8] Besluit van de Vlaamse Regering van 5 juli 2013 houdende vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater, BS 8 oktober 2013.
[9] CARETTE, A., LEFRANC, P., MALFAIT, T., RENTMEESTERS, E., SCHOUKENS, H., Milieuzakboekje (editie 2023). Leidraad voor de milieuwetgeving in Vlaanderen, 275.
[10] EMPEREUR, E., VAN GIEL, I., Ruimtelijke ordening en stedenbouw, Brownfields in Vlaanderen, 6 januari 2017, 339.
[11]https://omgeving.vlaanderen.be/nl/verordeningen/de-gewestelijke-hemelwaterverordening-2023, (consultatie d.d. 1 augustus 2023).
[12] Artikel 7, §2 Gewestelijke Hemelwaterverordening 2023.
[13] Artikel 7, §1 Gewestelijke Hemelwaterverordening 2023.
[14] Artikel 9 Gewestelijke Hemelwaterverordening 2023.
[15] Artikel 8, Gewestelijke Hemelwaterverordening 2023.
[16] Artikel 11 Gewestelijke Hemelwaterverordening 2023.